“Tại sao đã sống và làm việc hơn 3 năm ở Nhật rồi mà vẫn không hiểu văn hoá Nhật?”
Tôi đã từng nhiều lần tự hỏi như vậy khi làm việc với các bạn nước ngoài đang theo diện kỹ năng đặc định.
Dù tôi có giải thích về luật lao động hay quy định, thì vẫn có sự khác biệt giữa lý thuyết và thực tế tại nơi làm việc khiến cả hai bên hiểu lầm và mất niềm tin.
Từ đó tôi nhận ra: không phải chỉ cần “giải thích bằng luật pháp” là đủ, mà cần phải hiểu cả “văn hóa ngầm” của Nhật Bản.
⸻
◆ Ở Nhật, luật pháp không phải là tất cả – mà còn có “không khí” nơi làm việc
Ví dụ, bạn có quyền nghỉ phép có lương theo luật.
Tuy nhiên, nếu bạn nghỉ hết số ngày được phép, có thể bạn sẽ bị đánh giá thấp hơn.
Hay khi người Nhật nói “cứ nói thẳng ra nhé”, nhưng nếu bạn thật sự nói ra ý kiến, lại dễ khiến mối quan hệ trở nên căng thẳng.
Đó là vì ở Nhật, ngoài lời nói còn có “cách cảm nhận không khí” rất quan trọng.
Nhiều khi, điều quan trọng không nằm ở nội dung bạn nói, mà là “cách bạn nói” và “thời điểm bạn nói”.
⸻
◆ Người Nhật cũng cần thay đổi – thoát ra khỏi cách suy nghĩ cũ
Người Nhật từ nhỏ đã được dạy rằng:
• “Không được làm khác người”
• “Phải giữ hoà khí”
• “Đừng gây phiền phức cho người khác”
Vì vậy, khi gặp người có suy nghĩ khác biệt, thay vì giải thích, họ thường nói:
“Ở Nhật là vậy đó”, hoặc “Phải biết đọc tình huống”.
Nhưng đó chỉ là cách trốn tránh và ngừng suy nghĩ.
Con người nếu không tiếp tục học hỏi, sẽ chỉ còn lại sự trì trệ.
Tôi nghĩ, người Nhật cũng cần rũ bỏ cách suy nghĩ từ thời đi học,
và bắt đầu học cách “giải thích” rõ ràng chứ không chỉ trông đợi người khác tự hiểu.
⸻
◆ Chương trình thực tập sinh cũng có những “bóp méo” tạo nên sự hiểu lầm
Khi bạn là thực tập sinh, có thể bạn từng:
• Không sử dụng ngày nghỉ phép mà được công ty mua lại
• Được hỗ trợ nhà giá rẻ, có sẵn đồ điện
• Được công ty lo tất cả sinh hoạt
Thoạt nhìn thì đây là điều tốt.
Nhưng cũng chính điều đó khiến bạn không cần tự suy nghĩ, không cần thương lượng, chỉ cần “nghe lời” là ổn.
Điều này tạo ra một thói quen: “Công ty sẽ quyết định tất cả” – và đánh mất đi cơ hội học cách chủ động sống và làm việc trong xã hội Nhật.
⸻
◆ Tôi muốn trở thành “người phiên dịch văn hoá”
Tôi không muốn ép bạn phải sống giống người Nhật.
Tôi chỉ muốn giúp bạn hiểu tại sao người Nhật lại hành xử như vậy.
• Tại sao nghỉ phép lại bị đánh giá thấp?
• Tại sao không nói thẳng mà lại nói vòng vo?
• Tại sao ngoài hợp đồng còn có “niềm tin” được ưu tiên hơn?
Tôi muốn đứng giữa bạn và công ty, để dịch những điều không được viết ra thành lời.
Đó là công việc của “người phiên dịch văn hoá”.
⸻
◆ Nhưng tôi cũng có một điều mong bạn hiểu
Nếu bạn chỉ nói:
“Ở nước tôi thì khác”
“Nhật Bản thật kỳ lạ”
thì sự khác biệt sẽ mãi là khoảng cách.
Tôi mong bạn hãy hỏi:
“Tại sao lại khác?”
và cố gắng hiểu cách nghĩ đó – không phải để gò bó mình, mà để trở thành người mạnh mẽ và thông minh hơn khi sống tại Nhật.
⸻
◆ Chúng ta cùng thay đổi
Người Nhật cần học cách giải thích rõ ràng.
Người nước ngoài cần học cách hiểu sự khác biệt.
Chúng ta cần chấp nhận nhau, không phải giống nhau.
Tôi sẽ tiếp tục là người đứng giữa hai thế giới ấy,
để làm cầu nối, để giúp cả hai cùng trưởng thành.
⸻
Tôi hy vọng rằng, việc làm việc tại Nhật sẽ không phải là “chịu đựng”, mà sẽ là “hiểu và trưởng thành”.
Và chúng ta – bạn và tôi – sẽ cùng nhau tiến về phía trước.
「どうして、3年以上日本で働いてきたのに、
日本の文化を理解してくれないのか…」
現場で特定技能外国人と関わる中で、
私が何度も感じてきた疑問です。
法律やルールを説明しても、実際の現場の空気や
価値観の違いに戸惑い、誤解や不信感が生まれる。
それを見ていると、ただ「教えればいい」
という話ではないと強く感じます。
◆ 日本は、ルールより「空気」で動いている
日本には有給制度があります。でも現場では、
有給をすべて使えば評価が下がるという“空気”が存在しています。
「自由に言ってください」と言われたのに、
本音を言ったら人間関係が悪くなる。
そんな矛盾に、あなたはきっと困惑してきたはずです。
これは「日本人が意地悪だ」という話ではなく、
日本社会が“建前と本音”の間で長く生きてきた結果、
曖昧さが文化になってしまったのです。
しかし、その曖昧さに甘えてきた日本人の側にも
問題はあります。
◆ 日本人自身も「思考停止」していた
「そういうものだから」「昔からそうだったから」
「空気を読まないといけない」
こうした言葉の裏にあるのは、日本人自身が
考えることをやめてしまったという現実です。
義務教育の中で「みんなと同じように」
「和を乱さないように」と教わってきた私たちは、
違いに触れたときに「考えて説明する」代わりに
「察しろ」「郷に入っては郷に従え」と言って済ませてしまう。
それが、外国人との摩擦をさらに大きくしています。
「日本人はそういうものだよ」と言って
逃げてしまうのは、ただの思考停止です。
人は、成長し続けなければ、
ただ年を取るだけになります。
だからこそ、今、
私たち日本人も変わる必要があるのです。
自分たちの常識が通じない場面でこそ、
「なぜ？」と考え、
言葉で説明する力が求められています。
◆ 技能実習制度の“歪み”が、今のズレを生んだ
あなたが技能実習生だった頃、「有給を取らずに買い取られた」「家賃が安かった」「会社が家電を全部揃えてくれた」
――一見すると助けられていたように見えるかもしれません。
しかしそれは、「自分で選び、交渉して、自立する力」
を育てる機会を奪っていた側面もあります。
「会社に従っていれば守ってもらえる」という構図が、
あなたにとっての“当たり前”になっていたのではないでしょうか。
だから、特定技能に変わった今も、
「言っても何も変わらない」「自分は評価されない」
と感じている人が多いのです。
◆ だから私は「文化の翻訳者」になる
日本の空気を無理に飲み込ませるのではなく、
「なぜそうなっているのか」を、言葉にして伝える。
その役割を、私は担いたいと思います。
•「有給は法律上の権利。でも現場では“気遣い”が求められる」
•「自由に言っていいと言われたとき、実際にどう言えば伝わるのか」
•「日本人は“本音を飲み込む”ことが大人だと信じている」
こういった感覚を、“文化の違い”として理解できるように翻訳し、
あなたが日本で“誤解されずに”生きていく手助けをしたいのです。
◆ でも、あなたにもお願いがあります
「自分の国ではこうだった」「日本はおかしい」だけでは、
前に進めません。
「違う」からこそ、「なぜ？」を考えてみてほしいのです。
•日本ではなぜ評価よりも“協調性”が重視されるのか
•なぜ直接的な表現より“察する”文化があるのか
•なぜ契約よりも“信頼関係”が優先されることがあるのか
それらを理解しようとする姿勢は、
“日本に合わせる”ためではなく、
あなた自身が賢く生きるために必要な力なのです。
◆ 一緒に、変わっていこう
私たち日本人もまた、あなたとの出会いを通して、
「曖昧さに逃げる」ことをやめ、「説明できる社会」を
目指す必要があります。
そしてあなたには、「自分の考えを持ちながらも、
違いを理解しようとする力」を持ってほしい。
その両方があってこそ、
私たちは国籍や文化を越えて、
本当の意味で“共に働く”ことができるのです。
私は文化の翻訳者として、
これからもあなたと、そして私たち
日本人自身と向き合い続けていきます。
